Strålebehandling ved brystkreft

Røyking reduserer effekten av strålebehandlinga. Vi frarår at du røyker i strålebehandlingsperioden. Røyking under kreftbehandling er vist å gi dårlegare behandling, samt fleire biverknader. Snakk med oss om røyking og vi kan gi deg meir informasjon og rettleiing.

Hudreaksjonar vil oppstå i større eller mindre grad under og etter strålebehandling. Undervegs i behandlinga vil strålefeltet bli observert jamleg av lege og stråleterapeutar. Dersom det oppstår problem eller ved spørsmål, ta kontakt med personalet. Vi kan gi råd og rettleiing om pleie og behandling.

Generelle anbefalingar

Dagleg reingjering av huda i strålefeltet anbefalast, og du kan dusje eller vaske deg som vanleg. For å irritere huda minst mogleg bør du:

• Bruke lunka vatn og lågt trykk på dusjen. Ikkje skrubbe eller gni
• Bruke uparfymert såpe med nøytral PH-verdi viss du ønsker å bruke såpe
• Klappe huda tørr eller lufttørke
• Ved behov for barbering i strålefeltet bør du bruke barbermaskin, ikkje barberhøvel

Pleie og forholdsregler

Karbad/symjehall frårådast under behandlinga og så lenge det er reaksjon i huda. Vatn frå badekar blir raskt forureina. Klor kan irritere og tørke ut huda.
Smøring med uparfymert fuktighetskrem/lotion kan redusere tørrleik og kløe. Der det eventuelt blir hudlause område skal det ikkje smørast, då det kan irritere ytterlegare. Smør aldri før behandlinga same dag.
Unngå sol/solarium i behandlingsperioden. Viss du er ute i sola bør det bestrålte område dekkast til. Huda i strålefeltet vil alltid vere sårbar og kan lettare bli brent. I minst eitt til to år etter avslutta strålebehandling bør du unngå å få sol direkte på området som er bestrålt. Ved sterk soleksponering bør solkrem også brukas under klede.
Det er viktig at huda får nok luft. Bruk derfor helst bomullsklede eller ull inn mot huda. Bruk luftige og ikkje stramme klede. Ligg gjerne med bar hud under eit teppe når du kviler.
Viss det er sterkt behov for bruk av bandasje, skal ikkje bandasjer med lim eller tape nyttas i strålefeltet. Lim frå bandasjer tek med seg hudceller når dei blir bytta, og gjer huda sår. Bruk heller elastisk bind som feste eller bandasjer med silikonlag inn mot huda. Silikonbandasjen kan ligge på opptil ei veke om den ikkje er gjennomtrekt av sårvæske. Spør stråleterapeutane, dei kan gi råd om bruk av bandasjer.

Saltvassomslag

Omslag med saltvatn verkar lindrande på sår hud som klør og er øm. Ved blemmer eller sår i huda kan saltvassomslag også verke reinsande og infeksjonsførebyggjande. Strålefeltet kan skyljast eller det kan leggast på godt fukta kompress med saltvatn i 10-20 minutt. Saltvatn (Natriumklorid 0,9 %) kan kjøpast på apoteket, eller du kan koke opp ein liter vatn og ei spiseskje vanleg hushaldningssalt som deretter avkjølast til romtemperatur. Ein kan også bruke eit klede av lin eller bomull som kompress.

Slik bruker du saltvassomslag:

• Vask hendene.
• Dynk kompressane godt med saltvatn og legg desse på huda. Lat liggje i 10-20 minutt, ikkje lenger.
• Lat huda lufttørke før du eventuelt smørar med blå Apobase eller Aloe Vera. NB! Ikkje smør før behandling. Lat gjerne kremen trekke inn i huda før du kler på deg.
• Saltvassomslag kan du legge på så ofte du ønsker, gjerne 2-3 gonger for dag.

Biverknader i huda frå strålinga kan vare og/eller auke 2-3 veker etter avslutta strålebehandling. Målretta tiltak som nemnde over skal fortsette til huda er godt tilhela, vanlegvis 4-6 veker etter avslutta strålebehandling. Viss det utviklar seg sårdanning med væsking der sårvæska får gul eller grøn farge og/eller vond lukt, ta kontakt med fastlegen din. Det kan takast ei bakterieprøve for å undersøkje om det er nødvendig med antibiotika.

Det er viktig å drikke godt under strålebehandlinga. Dette hjelper kroppen til å skilje ut avfallsstoff. Du bør drikke 1,5-2 liter om dagen.

Ein kreftdiagnose inneber for mange ei endring i seksualitet og samliv. Anten som direkte følge av sjukdommen eller biverknad frå behandling. I alle faser av livet, uansett alder, seksuell legning, om ein har partnar eller ikkje, er det normalt å være bekymra over korleis sjukdom og behandling kan påverke den seksuelle helsa.

Seksualrettleiing kan hjelpe deg om du har spørsmål relatert til

• Sjukdom og behandling av sjukdom
• Medisin som påverkar seksualitet
• Manglande eller lita lyst
• Andre utfordringar knytt til seksualitet, kroppsbilete og sjølvbilete
  Vi ønsker å bidra til openheit om utfordringar rundt kreft og seksualitet, og tilbyr samtale til deg som er eller har vore til behandling hos oss. Kontakt oss dersom du ønsker ein slik samtale. Ta gjerne med partnar. 

Fleire ressursar for informasjon om kreft og seksualitet

• Kreftforeningen sine nettsider om kreft og seksualitet
• "Kreftlinjen" til Kreftforeningen med spesialsjukepleiarar og rådgivarar på telefon  800 57 338
• "Kreftlinjen" sine spesialsjukepleiarar og rådgivarar på nettprat
• Sexologisk rådgivar ved Vardesenteret. Bestill gratis time på telefon 97 40 04 40

Du vil få kontrollar undervegs i strålebehandlinga. Du skal ta blodprøver nokre dagar før desse kontrollane. Oppstår det noko mellom desse kontrollane, ta kontakt med stråleterapeutane.

Ved strålebehandling er dei fleste biverknader lokale for området som vert bestrålt. Dei kjem oftast ikkje etter første behandling, men gjerne først etter nokre behandlingar. Det er viktig å understreke at ikkje alle får dei same biverknadene og graden kan variere. Dei fleste toler strålebehandlinga særs godt og alvorlege biverknader er sjeldne.

Hudreaksjoner

Det er ikkje uvanleg å få strålereaksjonar i huda ved strålebehandling. Enkelte stader på kroppen er huda tynnare og meir sårbar enn andre stader (særskilt omslagsfolder, til dømes armholer) og vert difor lettare sår ved bestråling. Sårheita kan vare ved eller auke fram til minst 2-3 veker etter avslutta behandling.

Trøyttleik

Strålebehandlinga kan gjere at du føler deg meir trøytt og slapp. Viss ein kjenner seg trøytt og slapp prøv og halde deg i aktivitet, mosjoner. Ein spasertur kvar dag vil gjere deg godt og treng ikkje vere så lang. Drikk godt undervegs i behandlinga, det kan og hjelpe på trøyttheita.

Svelgvanskar

Strålebehandlinga som inkluderer heile eller delar av halsen, kan føre til irritasjon og sårheit i svelget. Dette kan føre til svelgvanskar. Vanlegvis er dette eit lite problem ved den strålebehandlinga du skal gjennomføre. Ta kontakt med personalet på stråleterapieininga viss du merkar noko.

Ei grundig planlegging blir gjort i kvart tilfelle for å minimalisere risikoen for seinplager. Stråledosen du får er valt med tanke på dette, samstundes med at vi ønsker best mogleg behandlingseffekt av strålebehandlinga. Det er ikkje mogleg å unngå at omkringliggande organ blir bestrålte til ein viss grad. Vi har klare grenser for kor mykje stråling slike organ kan få. Grensene vi brukar er baserte på at risikoen for seinskader skal vere minimal. Biverknader som oppstår på grunn av strålebehandlinga kan auke eller vare dei første 2-3 vekene etter siste strålebehandling. Nokre gongar kan biverknadane vare lengre grunna individuelle forskjellar og type behandling. Dette er på grunn av at skadar som oppstår i cellene ikkje kjem til uttrykk før cella skal dele seg. Tida ein celledelingssyklus tek er ulik for ulike vevstypar.
Dersom biverknadene er særs plagsame, eller ikkje blir betre etter 4-6 veker kontakt fastlegen din eller ring sjukehuset, viss du har spørsmål.

Seinbiverknader kan oppstå månader til år etter avslutta strålebehandling.
Dei vanlegaste er:

Arrdanning i lungene

Ytterst sjeldan med dei behandlingsteknikkane vi nyttar i dag. Sjølv om ein slik skade skulle oppstå er det uvanleg at det vil hemme deg i kvardagen. Symptom på skade er aukande tung pust ved aktivitet og tørrhoste. Skulle du få slike symptom månader eller år etter strålebehandlinga må du gi beskjed til din eigen lege. Eit røntgenbilete av lungene vil kunne påvise dette.

Biverknader frå hjartet

Kan oppstå ved strålebehandling etter operasjon for venstresidig brystkreft, men er sjeldan. Risiko for slike biverknader aukar dersom du har hjartesjukdom frå før. Behandlingsplanen for di strålebehandling vert laga slik at ein i størst mogleg grad unngår bestråling av hjartet, og det er klare retningslinjer for kor mykje stråling hjartet kan få under behandlinga.
Du kan sjølv bidra til å redusere risiko ved å unngå andre risikofaktorar (døme: røyking) og elles velje ein sunn livsstil (kosthald og aktivitet).

Skade på nervane som går til arma

Er svært sjeldan komplikasjon ved dei behandlingsteknikkane vi nyttar i dag.

Lavt stoffskifte/hypothyreose

Alle får målt stoffskifte (blodprøve) før oppstart av strålebehandling. Dersom du får strålebehandling mot lymfeknutestasjonar anbefalast årleg kontroll hos fastlegen din.

Frå huda

Huda kan verte hard og stiv. Det kan også danne seg mørke pigmentflekkar og tynne raude striper i huda. Huda kan også verte mørkare og meir raud enn normalt. Biverknader frå huda er ikkje farleg, men kan vere kosmetisk skjemmande.

Lymfødem i arm

Mest vanleg dersom du er operert i armhola og deretter får strålebehandling mot området. Kan lindrast ved lymfedrenasje og lindring av arma av fysioterapeut med spesialutdanning i dette.

Ribbeinsbrot

Sjeldan. Vanlegast hos dei som er beinskjøre.

Hudreaksjonar vil oppstå i større eller mindre grad under og etter strålebehandling. Undervegs i behandlinga vil strålefeltet bli observert jamleg av lege og stråleterapeutar. Dersom det oppstår problem eller ved spørsmål, ta kontakt med personalet. Vi kan gi råd og rettleiing om pleie og behandling.

Generelle anbefalingar

Dagleg reingjering av huda i strålefeltet anbefalast, og du kan dusje eller vaske deg som vanleg. For å irritere huda minst mogleg bør du:

• Bruke lunka vatn og lågt trykk på dusjen. Ikkje skrubbe eller gni
• Bruke uparfymert såpe med nøytral PH-verdi viss du ønsker å bruke såpe
• Klappe huda tørr eller lufttørke
• Ved behov for barbering i strålefeltet bør du bruke barbermaskin, ikkje barberhøvel

Pleie og forholdsregler

Karbad/symjehall frårådast under behandlinga og så lenge det er reaksjon i huda. Vatn frå badekar blir raskt forureina. Klor kan irritere og tørke ut huda.
Smøring med uparfymert fuktighetskrem/lotion kan redusere tørrleik og kløe. Der det eventuelt blir hudlause område skal det ikkje smørast, då det kan irritere ytterlegare. Smør aldri før behandlinga same dag.
Unngå sol/solarium i behandlingsperioden. Viss du er ute i sola bør det bestrålte område dekkast til. Huda i strålefeltet vil alltid vere sårbar og kan lettare bli brent. I minst eitt til to år etter avslutta strålebehandling bør du unngå å få sol direkte på området som er bestrålt. Ved sterk soleksponering bør solkrem også brukas under klede.
Det er viktig at huda får nok luft. Bruk derfor helst bomullsklede eller ull inn mot huda. Bruk luftige og ikkje stramme klede. Ligg gjerne med bar hud under eit teppe når du kviler.
Viss det er sterkt behov for bruk av bandasje, skal ikkje bandasjer med lim eller tape nyttas i strålefeltet. Lim frå bandasjer tek med seg hudceller når dei blir bytta, og gjer huda sår. Bruk heller elastisk bind som feste eller bandasjer med silikonlag inn mot huda. Silikonbandasjen kan ligge på opptil ei veke om den ikkje er gjennomtrekt av sårvæske. Spør stråleterapeutane, dei kan gi råd om bruk av bandasjer.

Saltvassomslag

Omslag med saltvatn verkar lindrande på sår hud som klør og er øm. Ved blemmer eller sår i huda kan saltvassomslag også verke reinsande og infeksjonsførebyggjande. Strålefeltet kan skyljast eller det kan leggast på godt fukta kompress med saltvatn i 10-20 minutt. Saltvatn (Natriumklorid 0,9 %) kan kjøpast på apoteket, eller du kan koke opp ein liter vatn og ei spiseskje vanleg hushaldningssalt som deretter avkjølast til romtemperatur. Ein kan også bruke eit klede av lin eller bomull som kompress.

Slik bruker du saltvassomslag:

• Vask hendene.
• Dynk kompressane godt med saltvatn og legg desse på huda. Lat liggje i 10-20 minutt, ikkje lenger.
• Lat huda lufttørke før du eventuelt smørar med blå Apobase eller Aloe Vera. NB! Ikkje smør før behandling. Lat gjerne kremen trekke inn i huda før du kler på deg.
• Saltvassomslag kan du legge på så ofte du ønsker, gjerne 2-3 gonger for dag.

Biverknader i huda frå strålinga kan vare og/eller auke 2-3 veker etter avslutta strålebehandling. Målretta tiltak som nemnde over skal fortsette til huda er godt tilhela, vanlegvis 4-6 veker etter avslutta strålebehandling. Viss det utviklar seg sårdanning med væsking der sårvæska får gul eller grøn farge og/eller vond lukt, ta kontakt med fastlegen din. Det kan takast ei bakterieprøve for å undersøkje om det er nødvendig med antibiotika.