Cøliakibehandling med glutenfri kost

Den viktigaste førebuinga før oppstart med glutenfri kost, er at du ikkje startar utan at diagnosen cøliaki er stilt av gastroenterolog.

Fastlege eller anna helseteneste som tilviser deg til spesialisthelsetenesta for diagnostisering, må understreke kor viktig det er at du ikkje prøver ut glutenfri kost på eiga hand.

Mange personar i befolkninga vel å ete glutenfri mat sjølv om dei ikkje har cøliaki. I slike tilfelle snakkar vi gjerne om «ikkje-cøliakisk glutensensitivitet». Nyare forsking tyder på at dette er ein variant av «irritabel tarm syndrom». Diagnostikk av denne tilstanden er vanskeleg.

Glutenfri kost betyr eit kosthald som ikkje inneheld kveite, rug og bygg, og heller ikkje variantar av desse kornsortane (som spelt, durumkveite, enkorn, emmer, tritikale og kamut). Havre har protein som liknar på gluten, men i låg mengde. Dei aller fleste cøliakarane toler havre. Men mange havreprodukt som kjeks og kornblandingar kan vere forureina med gluten gjennom produksjonsprosessen. I Noreg anbefaler vi derfor spesialprodusert, glutenfri havre til cøliakarar.

Når du skal legge om til glutenfritt kosthald bør du få rettleiing frå klinisk ernæringsfysiolog, enten i gruppeundervisning eller individuelt. Avhengig av kor lenge du har hatt udiagnostisert cøliaki, kan det ha oppstått oversensibilitetstilstandar som krev andre kostomsyn i tillegg til «berre» glutenfritt. Kanskje treng du tilskot av visse vitamin og mineral.

Til hjelp i overgangen til eit glutenfritt kosthald har du behov for informasjon om kva produkt som inneheld gluten og kva (spesial) produkt som er glutenfrie. Gjærbakst er utfordrande å få til glutenfritt, men det har komme mange fine oppskrifter som du kan teste ut. Cøliakiforeininga har god informasjon om dette.

Utvalet av glutenfri mat i daglegvareforretning, helsekost og nettbutikkar er aukande og blir stadig betre. Det er veldig mykje du framleis kan ete og drikke sjølv om du har glutenintoleranse. Kunnskapen hos restaurantar og kantiner har også blitt mykje betre.

Det er viktig at du ikkje legg om til glutenfritt kosthald før sikker diagnose er stilt av gastroenterolog. Med sikker diagnose har alle med cøliaki krav på grunnstønad frå NAV. Informasjon om grunnstønad og om glutenfritt kosthald finst på www.ncf.no.

Kosthaldsrettleiing ved cøliaki

Einaste medisin for personar med cøliaki er glutenfritt kosthald. Opplæring innanfor kosthald er avgjerande for å bli frisk.

Sjå film om kosthaldsrettleiing

Behandlinga av cøliaki med glutenfri kost er livslang. Tynntarmsslimhinna blir vanlegvis heila av seg sjølv når gluten blir fjerna frå kosten. Om du er nøye på å ete 100 prosent glutenfritt, vil du fortsette å vere frisk.

Tilstandane «komplisert» og «refraktær» cøliaki er heldigvis sjeldne. Oslo universitetssykehus (OUS) har spesiell kompetanse innanfor utgreiing av cøliaki inkludert dei kompliserte tilfella som ikkje blir bra av glutenfri kost.

Etter at du har fått påvist cøliaki, er det viktig med oppfølging. Spesielt dei to første åra. Somme stader blir du følgt opp av spesialist, andre stader av fastlege. Barn skal ha oppfølging hos barnelege. Etter tre månader anbefaler vi oppfølging hos klinisk ernæringsfysiolog med gjennomgang av kostbehandlinga. Ved mange sjukehus blir ein tilvist til cøliakikurs ved lærings- og meistringssenteret.

Etter rundt 12 månader med kostbehandling bør det takast antistoffprøver. Nokre stader tilbyr ein også rutinemessig oppfølging med gastroskopi med biopsi for å sikre at slimhinna er heila.

Vi anbefaler deretter regelmessig kontroll kvart anna år (vaksne).

Ved oppfølging kontrollerer vi den kliniske statusen din og ernæringsstatus. Eventuelt tar vi blodprøver, avhengig av klinisk situasjon. Nokon kan ha låge nivå av jern, zink, vitamin D og B12, og vil da ha behov for tilskot.

Spesielle forhold hos barn

Barn bør følgast av barnelege, og kontrollane bør skje oftare hos barn enn hos vaksne, minst éin gong årleg. Ved oppfølging kontrollerer vi høgda til barnet og vekt og klinisk status. Kosthaldet til barnet skal vere allsidig og det bør bli tilrettelagd og følgt opp av klinisk ernæringsfysiolog.

Kva er eigentleg cøliaki?

Dette er ein opplæringsvideo laga til personar med cøliaki – og deira pårørande.

Sjå videoen