Behandling
Stomi hos vaksne
Nokre menneske har sjukdommar eller misdanningar som fører til forstyrringar i mage-tarmfunksjonen. Blant dei vanlegaste årsakene finn vi kreft, tarmskade og kroniske tarmbetennelsar som ulcerøs kolitt og Crohns sjukdom.
Stomi betyr opning eller munn. Når ein stomi blir anlagt, blir tarmen operert fram til overflata til huda. Avføringa tømmer seg gjennom stomien i staden for gjennom endetarmsopninga. Ein stomi er ikkje omgitt av lukkemuskel slik som endetarmen, tarmtømminga kan difor ikkje kontrollerast. Det er tarmbevegelsane som bestemmer når avføringa kjem ut gjennom ein stomi.
Konsistensen til avføringa avheng av kvar langt ned på tarmen stomien er plassert. I tynntarmen er innhaldet flytande, og slik vil òg avføringa frå ein ileostomi vere. Tjukktarmen sin viktigaste funksjon er å suga opp væske frå tarminnhaldet. Til lenger ned mot endetarmen stomien er plassert, til fastare blir avføringa.
Mellombels og permanent stomi
Ein mellombels stomi blir anlagd når det er nødvendig å avlaste delar av tarmen for ein periode. Då vil det som regel vere to stomiopningar rett ved sida av kvarandre. Avføringa kjem ut i den eine opninga. Den andre opninga (blindstomi) fører ned til den delen av tarmen som ikkje er i bruk. Frå blindstomien kjem det ofte litt slim.
Ein permanent stomi har berre ei opning der avføringa kjem ut. Tarmen som er nedanfor stomien, blir lukka i øvre ende. Slim frå den delen av tarmen som ikkje er i bruk kjem ut gjennom endetarmsopninga.
Posesystem
Eindelt system betyr at stomiplata/festeplata, og posen er sveisa saman. Posen må tømmast eller blir skifta ved behov. Todelt system består av ein pose og ei plate. Plata blir festa på huda rundt stomien, og posen blir festa i plata.
Stomiposane kan vere tømbare eller ikkje tømbare. Dei kan vera gjennomsiktig eller farga. Alle posar har filter slik at tarmgassen kan sleppe ut medan lukta blir fjerna i filteret.
Stomisjukepleiar har kunnskap om forskjellig stomiutstyr og tilleggsprodukt, og vil i samarbeid med kvar enkelt pasient finne riktig utstyr. Ved kontrollar hos stomisjukepleiar vil stomiutstyret alltid vurderast og du vil få informasjon om nytt aktuelt utstyr.
Stomiutstyr på blå resept
Stomiutstyr, tilleggsprodukt og kompressar til stell av stomi får du på e-resept (blå resept). Stomisjukepleiar lagar ei liste over utstyr før heimreise slik at det er enkelt å bestille hos apotek eller bandagist. Stomisjukepleiar kan anbefale ein bandagist/apotek i nærområdet ditt, eller finne ein bandagist som leverer utstyret heim. Vi anbefaler å bestille utstyr med ein gang du kjem heim frå sjukehuset då det kan ta noko tid å få utstyret levert. Vi anbefaler å bestille utstyr for berre ein månad ved første bestilling då det kan vere nødvendig å justere stomiutstyret. Du vil få med tilstrekkeleg stomiutstyr for dei første vekene heime.
Før
Du får informasjon om kva operasjonen går ut på av kirurg, anten på sengepost, pre-poliklinikk eller poliklinikken.
Faste
Før operasjonen/undersøkinga må du faste. Dersom du ikkje møter fastande, kan det hende vi må avlyse/utsetje timen.
De siste 6 timane før operasjon/undersøking skal du ikkje ete mat eller drikke mjølk/mjølkeprodukt. De siste 2 timane skal du unngå tyggegummi, drops, snus og røyk. Frem til 2 timer før kan du drikke klare væsker: Vatn, saft, juice utan fruktkjøt, brus, te og kaffi utan mjølk. Du kan svelge medisinar med eit lite glas vatn inntil 1 time før, og pusse tenner og skylje munnen når som helst.
Mat og mjølk/mjølkeprodukt: Skal stoppast 6 timer før
Klare væsker, tyggegummi, drops, røyk og snus: Skal stoppast 2 timer før
Dersom du likevel har ete eller drukke utanom de tidene som står her må personalet få vite det. Før enkelte inngrep skal du drikke ein bestemt mengde næringsdrikk. Strengare regler kan vere naudsynt for nokon. Det får du i så fall beskjed om.
Under
Stomi betyr opning eller munn. Når ein stomi blir anlagt, blir tarmen operert fram til overflata til huda.
Ein stomi kan anleggast ulike stader på tarmen og får nemning deretter. Ein stomi på tynntarmen (ileum) kallast ileostomi. Ein stomi på tjukktarm (kolon) kallast kolostomi.
Etter
3-4 veker etter operasjon skal du til kontroll hos kirurg ved kirurgisk poliklinikk. Ved nokre sjukehus vil du få time hos stomisjukepleiar same tid.
Spesielt for deg med ileostomi
Dersom du ikkje klarer å erstatte det du tapar på stomien og får symptom på dehydrering (tørste, kvalme, muskelkrampar) må du kontakte lege.
Du må følgje med på urinen din etter utskriving. Du må følgje med på fargen og mengde urin kvar dag. Om du får redusert allmenntilstand, er plaga med kvalme/oppkast, eller har sparsam mengde urin må du kontakte lege. Det kan vere lurt å drikke ein kopp med buljong kvar dag, særleg om det kjem mykje på stomien din og du får mørkare urin. Buljong inneheld salt og kan erstatte saltet du taper ved store mengder tynn avføring. Det kan òg vere lurt å salte maten ekstra.
Ver merksam
Utfordringar som kan oppstå med stomi
Ved utfordringar eller bekymring knytt til stomien bør du kontakte stomisjukepleiar eller fastlege.
- Sår hud og lekkasjar
Sår hud oppstår vanlegvis på grunn av lekkasje av tarminnhald under stomiplata. Avføring som blir liggande på huda vil gi sårheit. Tiltak kan vere å optimalisere stomistellet. Vurdering av stomiutstyr og tilleggsutstyr kan vere nødvendig. - Blod frå stomien
- Slimhinnen på stomien blør lett. Litt blod ved stomistell er heilt normalt. Ved større blødingar frå stomien må du ta kontakt med stomisjukepleiar eller lege.
- Brokk
Hos vaksne med stomi er brokk diverre ein vanleg komplikasjon. Brokk kan klemme av tarmen, det er difor viktig å følgje med på at stomien tømer seg regelmessig. Om du opplev smerter i samband med brokket eller at brokket ikkje fell på plass av seg sjølv når du legg deg ned må du kontakte lege.